حامی این مقاله:
از جمله ابزارآلات اندازه گیری ابعادی دقیق کولیس میتوتویو است که بسته به نوع آن با دقت بیستم، پنجاهم و صدم میلیمتر قابلیت اندازه گیری دارد و محاسبه دقیق تری نسبت به خط کش معمولی به ما می دهد. عمده عملکرد آن محاسبه فاصله صاف یا مقعر بین دو جهت از یک جسم، عرض یک قطعه، عمق شیارها و سوراخ هاست. از کولیس دانشمندان و مهندسین مکانیک بیشترین استفاده را می برند. همچنین در صنایعی همچون سیستم ناوبری دریایی، پزشکی، علوم،نجاری، فلزکاری ، تراشکاری ، ساخت و تولید و حتی جنگلداری کاربرد دارد.با توجه به شواهد،رومی ها، یونانی ها و چینی ها در قرن 9 میلادی از مشابه این ابزار به گونه های ابتدایی و ساخته شده از چوب بر روی کشتی هایشان استفاده می کردند.
اختراع کولیس ساده توسط پدرونونس پرتغالی در سال 1542 میلادی صورت گرفت و برای اندازه گیری کمان های کوچک که به دقت کافی نیاز بود ساخته بود. بعد ها که این وسیله توسعه پیدا نمود نام ورنیه از دو دانشمند آلمانی ciavius(1640) و پیر ورنیه فرانسوی(1631) گرفته شده است.
کولیس های امروزی توسط جوزف آر. براون در سال 1861 به حد اعلا خود رسیدند که تا هزار و یک اینچ را می توانست بخواند. قرن هجدهم در انگلستان به نام "nonius" نامیده می شده است. این دستگاه به دلیل کاربردی بودن و قیمت ارزان بسیار محبوب شد.
کولیس برای اندازه گیری با دقت بسیار بالااستفاده می شود.از بدنه ای تشکیل شده که یک طرف آن نمودار و سمت دیگر به 16 اینچ تقسیم شده است.همچنین، دو فک برای اندازه گیری های خارجی و دو فک برای اندازه گیری های داخلی، به علاوه یک قسمتLمانند برای اندازه گیری عمق اجسام دارد.
انواع کولیس به لحاظ ساختاری
این ابزار را می توان به سه قسمت ثابت، متحرک (ورنیه) و میله عمق سنج تقسیم می کرد.
قسمت ثابت یک فک به سمت بالا و فک دیگر به سمت پایین دارد و مشابه همین قسمت ها در بخش ورنیه نیز وجود دارد.از فک ها برای اندازه گیری طول یا قطر اجسام استفاده می شود.
میله عمق سنج برای اندازه گیری عمق ها استفاده می شود.فک ها در قسمت انتهایی به شکل کونیک درآمده اند تا بتوان در محل های کوچک لبه داخلی دایره ای را هم اندازه گرفت. البته در مدل به روز و گران قیمت، میله عمق سنج به شکل مخروطی درآمده که اندازه گیری عمق استوانه ها و نوک مخروط ها را هم انجام دهد.
قسمت ثابت بدنه پایین به میلی متر و بالا به اینچ (هر اینچ معادل 254میلیمتر) مدرج شده است. قسمت متحرک ورنیه و کشویی ورنیه هم دوبخش بالا و پایین دارد که بیشتر به قسمت پایینی ورنیه گفته می شود، با بکار بردن ورنیه، ابزار می تواند یک دهم، یک بیستم و یک پنجاهم میلیمتر را اندازه گیری کند.
در کل ورنیه یک بدنه متحرک است که بر روی بدنه ثابت حرکت می کند.مقیاس آن به میلی متر تنظیم شده است.طول مقیاس ورنیه با "n" نمایش داده می شود. در کولیس اعشاری ( با توجه مقیاس n-1/n ) سنجیده می شود. پرکاربرد ترین ورنیه ها آنهایی هستند که سیستم "بیستم" دارند و می تواند طول با دقت 19 میلیمتر را اندازه بگیرد. دیگری سیستم "پنجاهم" است که تا طول 49 میلیمتر را کاملا دقیق اندازه می گیرد. جهت کاهش ضریب خطا ابزاری که فک های متحرک آن دارای سیستم " بیستم " باشد، مناسب هستند.
در دستگاه های کولیس مدل قوی تر و بروزتر، جهت راحتی کار از صفحه کریستالی دیجیتال استفاده شده است و دارای یک بدنه متحرک کشویی از جنس استیل و پی وی سی است، این ابزار، به صورت الکترونیکی کار می کند و بسیار دقیق است. دستگاه کولیس 1000 پوندی هم وجود دارد که خواندن آنها پنج هزارم میلیمتر دقت دارد. این خارق العاده است !
مدل دیگر کولیس ضد آب به نام IP67 هم وجود دارد که جهت اندازه گیری در محیط پر گرد و غبار و رطوبت با حجم زیاد استفاده می شود. در کل کولیس های جنس پی وی سی جهت اندازه گیری در محیط مغناطیسی یا رطوبت حجم بالا بهترین گزینه است.
مطالعه بیشتر: ساختار حدیده و نحوه کار با آن
برند کولیس
مارک های بسیاری در دنیای کولیس ها شناخته شده اند. برترین برند در زمینه تولید کولیس های دیجیتالی ، ساعتی و ورنیه (ساده) ، برند میتوتویو ژاپن است.این برند در ایران توسط شرکت دقیق ابزار سالیان وارد و توزیع می شود. برند های نام آشنای دیگری همچون ماهر ، هلیوس ، تسا و اینسایز نیز در رده های بعد از میتوتویو دیده می شوند.
انواع مختلف کولیس های رایج
کولیس ساده یا ورنیه
کاربرد اصلی این وسیله، اندازه گیری قطرهای خارجی، داخلی و عمق اجسام است. هنگام اندازه گیری با ورنیه ابتدا مقیاس ثابت و سپس نتیجه دوم را از روی ورنیه ،با دقت بالا خوانده می شود. در آخر کار نتیجه کلی تا دو رقم اعشار محاسبه می شود. از ورنیه برای تراز کردن خطوط نیز می توان کمک گرفت که البته نیاز به کار و تمرین زیادی برای به دست آوردن نتایج دقیق و بهترهست. دستگاه ورنیه به خاطر دقت بیشتر درمقایسه با دستگاه های دیگر مزایای بهتری دارد و در نتیجه کاربردی تر است.
کولیس ساعتی (درجه ای)
این دستگاه با درجه کار می کند و درهر اینچ یا میلیمتر یک بار می چرخد.
کولیس دیجیتالی
این کولیس با نمایشگر کریستالی به صورت دیجیتال کار می کند. با نشان دادن درجه ها اندازه گیری دقیقی انجام می دهد و دارای دقت بالا و سهولت در اندازه گیری می باشند.
کولیس داخل سنج
همانطور که از نام گذاری اش مشخص است برای اندازه گیری سایز داخلی یک جسم استفاده می گردد و می توان آن را به طور دستی با پیچ تنظیم کرد.
کولیس خارج سنج
برای اندازه گیری سطح خارجی یک جسم استفاده می شود.ا ین ابزار دقت بالایی داشته و شبیه کولیس داخلی است ولی بدون پیچ کار می کند و جنس آن عموما از فولاد کربن محکم ساخته می شود.
از انواع دیگر کولیس ها می توان به کولیس های چاقویی، فک بلند ،ارتفاع سنج و نقطه زن نیز اشاره نمود.
نحوه خواندن مقیاس های کولیس ورنیه
به طور معمول کولیس دارای مقیاس اصلی است که با اینچ یا سانتیمتر درجه بندی شده است، بر روی قسمت متحرکوکشویی ورنیه ارقامی ثبت شده که نشان دهنده مقیاس آن است.اگر درجه بندی اصلی0.1 اینچ را نشان دهد مقیاس ورنیه 0.01 اینچ را نشان می دهد.
نحوه خواندن کوچکترین تقسیمات مقیاس
تعداد خطوط را بین دوعدد در مقیاس ورنیه، قبل ازاندازه گیری می شماریم، این روش برای تعیین فاصله خطوط، از کوچکترین خط موجود است.به عنوان مثال وقتی ورنیه مقیاس 0.1 اینچ را نشان می دهد و پنج خط غیر قابل شمارش بین آن ها وجود دارد پس هر خط نشان دهنده 0.02 اینچ است ( یعنی: 0.02=5/0.1)
نکات مهم قبل از شروع به اندازه گیری با کولیس
1-برای اندازه گیری دقیق تر حتما جسم مورد سنجش تمیز شود تا چربی یا غبار روی آن نباشد. این کار برای اندازه گیری های فوق دقیق حائز اهمیت بیشتری است.
2-قبل از شروع کار پیچ قفل را شل کنید، بدین گونه که اگر به سمت راست یا جهت عقربه های ساعت چرخانده شود پیچ بسته و اگر به سمت چپ و خلاف عقربه ها باشد پیچ باز خواهد شد.
3- برای اینکه اندازه گیری دقیق انجام شود در ابتدا بایدفک ها کاملا بسته باشند و از روی مقیاس صفر شروع کنید، در غیر این صورت باید خطای صفر را اصلاح کنید. مثال: اگر 1 میلیمتر در مقیاس ثابت اشتباه شود خطای 1+ میلیمتر را خواهید دید پس برای به دست آوردن نتیجه مناسب، 1 میلی متر از کل اندازه گیری باید کم شود.
حال اگر این در مقیاس متحرک باشد، خطای صفر منفی خواهد بود. باید قسمت کشویی ورنیهرا بکشید تا صفر ها مرتب شوند. مثال:اگر 0.5 میلیمتر جابجایی از 1 میلی متر به 2.1 میلی متر انجام دهیم خطای ما برابر است با -(2.1-1)=-1.1 میلیمتر، که باید1.1+ به تمام اندازه گیری ها اضافه شود تا خطا تصحیح گردد.
راهنمای ساده استفاده از کولیس
1- یکی از فک های متحرک را خلاف جهت جسم بکشید. گیره ها باید در اطراف جسم محکم شوند، تا بتوان فاصله را اندازه گرفت.برای اندازه گیری قطر داخلی،فک ها را به سمت بیرون کشیده هر دو فک را با کشیدن در مقیاس کوچکتر تنظیم کنید.حال وقتی یکی از فک ها در جای خود قرار گرفت پیچ قفل را محکم کنید
2- مقیاس اصلی همان عدد صفر است که از بخش ورنیه شروع می شود. مقیاس اصلی در دستگاه کولیس ورنیه برابر است با: کل عدد به علاوه قسمت اعشاری. مثال:اگر صفر در مقیاس متحرک 2 اینچ حرکت کند اندازه گیری همان 2 اینچ می شود ولی اگر 0.6 از 2 بگذرد، 2.6 اینچ می شود. توصیه می کنیم که با تخمین کار نکنید و اگر نتیجه، عددی مابین خطوط قرار گرفته، مقدار کمتر را بنویسید تا نتیجه دقیق تری به دست آید.
3- حال باید مقیاس ورنیه را بخوانید. اولین علامت در بخش مقیاس ورنیهرا که با خط در مقیاس اصلی ترازشده است را پیدا کنید. این علامت "میزان درجه" را نشان می دهد. مثال:14 در مقیاس ورنیه با یک خط در مقیاس اصلی تراز می شود پس این نشان دهنده افزایش 0.01 اینچی است که می شود 0.014 اینچ. باید دقت کرد وقتی خط را از مقیاس اصلی تعیین می کنید باید با همان خط اندازه گیری را انجام دهید.
4- پس از طی مراحل بالا اعداد به دست آمده را با هم جمع کنید. برای به دست آوردن جواب آخر مقیاس اصلی و ورنیه را با هم جمع کنیم. توجه داشته باشید که واحد ها را باید صحیح استفاده کرد پیرو مثالی که ذکر شد 2.6 اینچ در مقیاس اصلی 0.014 درمقیاس ورنیه اندازه گیری شده بود.پس اندازه گیری کلی ما2.6+0.014=2.614 می شود. البته همیشه اعداد مرتب و رند نیستند، اگر مقیاس اصلی 0.85 سانتیمتر باشد و مقیاس ورنیه 0.01 سانتیمتر عدد 12 را نشان دهد پس0,012+0,85=0.862. نتیجه کلی اندازه گیری خواهد بود.
با توجه به پیچیدگی های مهندسی این ابزار سعی بر آن داشتیم به زبانی ساده تمامی مراحل را تشریح نمائیم. چنانچه در خصوص نحوه استفاده و یا توضیحات داده شده سوالی داشتید، با کمال میل آماده پاسخگویی و راهنمایی هستیم.
گروه مهندسی سالیان (دقیق ابزار سالیان) در سال ۱۳۸۲ با هدف تامین ابزار آلات اندازه گیری ابعادی، براده برداری، تراشکاری، قالبسازی و ایمنی تاسیس گردید. این مجموعه با بهره مندی از کادری مجرب، آماده معرفی و ارائه کالاهای مورد نیاز صنعتی کشور است. گروه مهندسی سالیان در زمینه ابزارآلات اندازه گیری ابعادی مانند کولیس و میکرومتر میتوتویو ، وارد کننده اصلی برند میتوتویو ژاپن (MITUTOYO) است و اصالت این کالای محبوب را ضمانت می نماید. در خصوص ابزار آلات براده برداری، تراشکاری و ایمنی نیز دارای طیف وسیعی از محصولات با برند های پر توان و معتبر دنیا از جمله گورینگ آلمان (Guhring) هست.