اتوماسیون یک واژه یونانی که به معنای «خود فرمان» است. در سیستم صنعتی اتوماسیون یا همان روباتیزه کردن تمامی ابزارها و تجهیزات مورد نظر است که به معنی استفاده از ابزارهای کنترلی(مثلاً کامپیوتر) برای هدایت و کنترل تجهیزات صنعتی و فرایند تولید می باشد. برای صنعتی سازی اتوماسیون، مکانیزه سازی در قدم بعدی قرار می گیرد که در آن ماشین را جایگزین نیروی فیزیکی انسان می کند. نیروی فیزیکی و اتوماسیون نقش احساس و مجری بودن مستقیم انسان در صنعت را تا حد زیادی کم کرده است.
ناظرانی این سیستم ها که در فرآیند تولید شرکت دارند، مهندسینی هستند که بر تمام چرخه تولید اتوماسیون سازی شده شامل کلیه عوامل لازم برای اندازه گیری، انتقال، نمایش، ذخیره سازی و تنظیم اطلاعات از مراحل ساخت و اجرای فرامین مربوطه نظارت کامل دارد. با روی کارآمدن تراشه های پردازش گر و کنترلر ایده ایجاد چنین سیستم هایی ایجاد شده است. این سیستم ها می توانند میزان دخالت نیروی انسانی را در امر تولید کم کنند. در این رابطه روباتهای صنعتی نقش زیاد را بر عهده می گیرند.
- استفاده از اتوماسیون صنعتی
یکی از مهمترین ارکان تولید صنعتی، اتوماسیون است که تا قبل از پیدایش آن، از دستگاههای مختلفی برای کنترل خطوط تولید استفاده می کردند که هر یک به شکل مجزا عمل می کردند و در آنها محدودیت ها و مشکلات زیادی نیز وجود داشت. هدف از اتوماسیون سازی و استفاده از روبات، افزایش کارایی تجهیزات صنعتی و تولیدی است. هماهنگی و تناسب میان دستگاهها و روباتها و ایجاد شبکه در یک نظام تولید، نتیجه استفاده از تکنولوژی اتوماسیون می باشد. سیستم صنعتی اتوماسیون مسئولیت بیش از کنترل فرایند تولید را بر عهده دارد که توسط کارشناسان مربوطه تنظیم شده و عبارت است از:
- تبادل اطلاعات بین قسمت های مختلف تولید
- برقرار کردن استراتژی های کنترلی در کارخانه
- ایجاد یک واسطه بین کاربر و مجموعه تحت کنترل
- فرایندهای تولید سیستم های اتوماسیون
سیستم صنعتی اتوماسیون دارای دو فرایند تولید می باشد که عبارت است از
- فرایندهای پیوسته (واگرا) از قبیل پالایش، غذائی و ...
- فرایندهای گسسته (همگرا) از قبیل خودرو، لوازم خانگی و ...
فرایند تولید متناسب با نوع محصول مورد نظر به سه بخش تولید، بسته بندی و توزیع تقسیم می شو که مهمترین بخش فرایند ساخت همان تولید است. روباتهای جابه جا کننده و برش دهنده از سنجش کیفیت مواد اولیه، انجام عملیات ابتدائی ساخت روی آنها تا فراوری محصول نهائی و آزمایش های پایانی کنترل محصول. پای ثابت این بخش در اکثر خطوط تولید می باشند. اما از آنجا که تمام فراورده ها و محصولات در پایان فرایند تولید نیاز به بسته بندی دارند و عواملی از قبیل سادگی حمل، مدت مصرف، مسائل بهداشتی، و.... در کیفیت محصول و توزیع فروش آن تأثیر گذارند، نیازمند نظارت نیروی انسانی است. زمان قرار گرفتن محصولات در خودروهای باربری تا عرضه محصول در فروشگاهها بخش توزیع نجام می شود.
در این مرحله نیز استفاده از روباتهای ویژه بارگیری و خطوط حمل و نقل هوشمند، یکی از مهمترین دستاوردهای اتوماسیون در بخش توزیع است. سیستم صنعتی اتوماسیون حتی در سطوح مدیریتی تولید نیز نقش مهمی را ایفا می کند. این کار به وسیله واسط های ماشین انسان (HMI) صورت می گیرد زیرا علاوه بر کنترل سیستم، جمع آوری، هماهنگ سازی اطلاعات و نمایش آن در سطوح مختلف مدیریتی راحت تر انجام می شود. کنترل سیستم به کمک HMI از راه دور به سادگی امکانپذیر است.
تاریخچه استفاده از روباتها به سال ۱۹۵۴ باز می گردد که به عنوان بازوی روباتی شناخته و دارای سه محور آزادی برای حرکت بودند. در حال حاضر این روباتها با شش محور آزادی هستند و هدف از بکارگیری آنها کاهش هزینه ها و افزایش تولید و همچنین دستیابی به اهدافی همچون افزایش کیفیت و انعطاف پذیری سیستم تغییر یافته است. مزایای سیستم صنعتی اتوماسیون عبارت است از:
- اتوماسیون و امنیت کار
سیستم صنعتی اتوماسیون موجب بالا رفتن امنیت کار می شود زیرا در بسیاری از صنایع از قبیل صنایع شیمیایی و اتمی، این سیستم بهتر عمل می کند. این صنایع نیاز به دقت زیادی دارند که توسط انسان امکانپذیر نیست به همین دلیل بهتر است از سیستم های اتوماسیون استفاده شود.
- اتوماسیون و انعطاف پذیری
زمانی که یک کارخانه با کاهش مشتری مواجه می شود مجبور به تغییر محصولات است. برای این کار باید تمامی تجهیزات و دتسگاه های خط تولید تعویض شود که مطمئنا نیاز به هزینه های زیادی دارد. در این میان اگر برای خط تولید از سیستم اتوماسیون صنعتی استفاده شود، میزان ضرر به حداقل می رسد. در این شرایط بیشتر مسئولیت های تولید توسط روباتها انجام می شود که برای تعویض محصول تولیدی تنها کافیست نرم افزار شبکه تغییر کند و سخت افزارها نیز تغییر کنند. بیشتر کارخانه دارها برای پیشگیری از شکست از سیستم ها استفاده می کنند.
- بازار
صنایع ایران در بخش های مختلف با مشکلات زیادی مواجه است. ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه محسوب می شود که صنعت نیز در آن در حال تحول جدی است. در عین حال اقتصاد کشورمان با حذف انحصارات و موانع تجارت آزاد، در معرض هجوم فزاینده شرکت های خارجی جویای بازارهای جدید قرار گرفته است. این شرکت ها شامل تولید کنندگان با قیمت پایین و کیفیت نازل آسیای جنوب شرقی تا تولید کنندگان دارای کیفیت بسیار بالا است. رقابت در چنین بازاری در اکثر صنایع کشور برای افزایش کیفیت طراحی و ساخت محصولات نیاز به نوسازی و توسعه اساسی است. سیستم صنعتی اتوماسیون نقش مهمی را در ابقای تولید کنندگان ایرانی در عرصه رقابت دارد که در ایران به اندازه کافی به آن پرداخته نشده است.
علت آن را می توان کوچک بودن شرکتها در بازار اتوماسیون در ایران دانست. بیشتر این شرکتها در زمینه برق فعالیت دارد و خدماتی محسوب می شوند. فعالیت اصلی شرکتها در حوزه نصب، راه اندازی، تعمیر و در برخی موارد آموزش سطحی این سیستم ها است. برخی شرکتها در زمینه واردات قطعات، تجهیزات، ابزارآلات و دستگاههای مربوط به اتوماسیون تلاش می کنند که به هیچ عنوان برای دستیابی به یک چشم انداز 20 ساله کافی نیست.
شرکت مهندسی توسعه سایپا (سیکو) به عنوان شرکتهای ایرانی که در زمینه طراحی و ساخت روبات های صنعتی و شبکه های اتوماسیون فعالیت می کند، مسئولیت پشتیبانی خطوط تولید سایپا را بر عهده گرفته و چند کارخانه اتومبیل سازی را در قسمت خطوط رنگ مجهز به سیستم صنعتی اتوماسیون کرده است. البته ناگفته نماند که این شرکت نیز اکثر روبات ها و دستگاهها را از خارج وارد می کند.
به طور کلی می توان گفت در ایران هیچ روباتی به شکل خط تولید در کارخانه و یا تولید انبوه ساخته نمی شود که محصولات آنها به صورت موردی و آن هم توسط برخی مراکز پژوهشی و دانشگاه ها استفاده می شود. علت این امر عدم پیشرفت صنایع داخلی است که نیاز به تولید انبوه روبات باشد. همچنین میان صنعت و دانشگاه ارتباط قوی برقرار نیست که موجب شده تا آموزش های آکادمی به پروژه های عملی تبدیل نشود. از سوی دیگر سرمایه گذاران نیز ریسک حضور در این حوزه را قبول نمی کنند.
- فعالیت ها
هر سال در ایران مسابقات روباتیک برگزار می شود که هدف از ان ترویج فرهنگ حمایت از تیم های روباتیک است و از سوی دیگر سرمایه گذاران به این سمت حرکت کنند. در این میان گروههای دانشجویی به صورت تیمی در سراسر کشور مشغول ساخت روبات های آموزشی و سرگرمی هستند. مجموعه این فعالیت ها زمینه ساز پیشرفت کشور در حوزه روباتیک بوده اند. در این میان دولت نیز اقدام به ایجاد یک کمیته تخصصی روباتیک کرده که طی برگزاری جلسات هفتگی به بررسی شرایط سیستم صنعتی اتوماسیون در ایران و جهان می پردازد. اقدام دولت به شکل زیر است:
- سیستم های انعطاف پذیر
- نرم افزارهای سیستم عامل بلادرنگ
- نرم افزارهای برنامه نویسی کنترلی
- سیستم های فیلدباس و انتقال اطلاعات
- سخت افزارهای کنترل گر و تجهیزات کنترل و ابزار دقیق.